Akalan Kalesi, Samsun İl merkezinin 18 km. güneybatısında, Çatmaoluk Köy Yeniköy Mahallesi’nin 2 km. güneyinde yer alan, kale tipi bir yerleşme olan höyüktür. Yüksek bir platonun dik yamacında kurulmuştur. Yerleşmenin güney, kuzey ve batısı, Karadeniz’e dökülen Kürtün Nehri ve kolları tarafından çevrilmiştir. İlk kazı çalışması 1906 yılında Th. Macridy tarafından gerçekleştirilmiştir. Daha sonra iki kez yüzey araştırması yapılmıştır. Toplam uzunluğu 1 km.yi bulan surlar kaleyi çevrelemektedir. Höyük ise kalenin orta kesimindedir. Yükseklik 4,50 – 5 metreye kadar korunmuş olmakla birlikte duvar kalınlığı pek anlaşılamamıştır. Surun üzerinde kerpiçten yüksek bir beden olduğu düşünülmektedir. Kalenin saptanabilen iki kapısı vardır. Büyük olan güneydoğudaki yuvarlatılmış ve kuleye benzer iki duvar arasındadır. Diğer kapı ise kuzeydoğudadır.