Ayazma, Ortodoks Hıristiyanlarca kutsal ve şifalı sayılan su kaynakları ve pınarlara verilen isimdir. Esasında bu pınar ve su kaynaklarının Hıristiyanlıktan önce de kutsal kabul edildiği gibi görüşler de bulunmaktadır. Kelime kökeni olarak kutsal anlamına gelen Yunanca “Hagia” ve su anlamına gelen “ma” kelimelerinin birleşiminden oluşan “hagiama” zaman içerisinde “ayama”, “ayazma” değişimlerine uğramıştır. Anadolu’nun yanı sıra özellikle İstanbul’un pek çok yerinde denk gelinebilecek bu kutsal ve şifalı olduğu düşünülen sular özel mimari elemanlarla da öne çıkarılmıştırlar. İstanbul’da en bilineni Balıklı Ayazma olarak adlandırılmaktadır. Hatta ayazmaların İstanbul yaşamında ve kültürel değişiminde özel bir yeri olduğu söylenebilir. Bu su kaynaklarını içine alacak şekilde inşa edilen kiliselerin yanı sıra ayrı yapılar halinde ayazmalar da mevcuttur. Ayazmalar çoğunlukla küçük, gösterişsiz ve çevresi ağaçlıklıdır. Heybeliada’daki Hagia Ephemia buna güzel bir örnektir. Kilise bahçesinde veya kilise içerisinde ve genelde alt katta ya da ayrı bir yapı halinde olsun, her ayazma bir aziz veya azizeye adanmıştır. Yılda bir defa yapılan yortu ile hem aziz/azize için dualar edilir, şükranlar sunulur hem de ayazmanın çevresi için bir panayır günü düzenlenir.
Şifarlı olduğu düşünülen ayazmalar günümüzde Hıristiyanlar dışında Müslümanlar tarafından da ziyaret edilmektedirler. Günümüze değin pek çok ayazma tahrip edilmiştir. Günümüzde çoğunlukla kiliseler dahilinde olan ayazmalar varlıklarını koruyabilmişlerdir. Bazı kiliselerin Müslüman ibadethanelerine dönüştürülmesi sonucunda ayazmalara cami alanı içerisinde de rastlamak mümkün olmaktadır. Ayazmalar yapısal olarak su haznesini koruyan mahzenler olarak da ifade edilebilirler. Çünkü asıl önemli unsur suyu koruyan bu mahzenlerdir. Kimi durumda (su kaynağının bulunduğu noktaya göre değişiklik gösterebilir) mahzene ulaşmak için bir koridor ve koridora ulaşmak amacıyla kullanılan bir merdivene rastlanır. Mahzen duvarlarının üst bölümlerinde havanalandırma amacıyla menfezler yer alır.
