Ekskavatörler kazma, kaldırma, yükleme ve iletme gibi işleri tek başına yapabilen ve yaptığı işe göre isimlendirilen makinelerdir. Genellikle hafriyat işlerinde kullanılırlar. Ekskavatör, iş ve inşaat makineleri denildiğinde kuşkusuz ilk akla gelen makinelerdendir. Çoğunlukla toprak kazıp yükleseler de ekskavatörleri bina yıkımında, hurda istiflemede, boru döşemede, deniz dibi taramada ya da gemi boşaltma gibi birçok alanda çalışırken görmek mümkündür. Ekskavatörlerde motordan aldıkları gücü istenilen devirlerde ve istenilen çalışma modlarında ayarlamaya imkân veren sistemler mevcuttur. Ekskavatör kendi çalışması sırasında yapılan kazının ya da kaldırılan yükün ağırlığına göre kendi motor devrini ayarlayan ve hidrolik pompa devrini yükseltip hidrolik yağ basıncını arttırıp makinenin operatörün yönetimine yardımcı olacak şekilde tam kapasiteyle çalışmasını sağlayan sistemler mevcut olduğu gibi makinenin uzaktan da gps desteği ile verimliliğinin ölçüldüğü ve istenildiğinde uzaktan çalışmasının durdurulabildiği ya da çalışma alanının belirlenip bu çalışma alanları içinde çalışmasını sağlayacak sistemler geliştirilmiştir. Günümüz ekskavatörleri genellikle 800 rpm ile 2000 rpm motor devirleri arasında çalışmakta olup hidrolik pompası ve motoruyla olan iletişimini çok sayıda bobin ve elektronik sensörün bulunduğu valf sistemleri ve bu sistemleri kontrol eden ana beyin yani bir donanım ve yazılım sistemi ile yönetilmektedir ve bu sayede maksimum verim minimum maliyet hedefiyle karayolu inşaatı yapım işlerinde faaliyet göstermektedir. Örnek bir ekskavatör çalışma alanı yukarıdaki şekilde gösterilmiştir.
Ekskavatörler; büyük ve orta boyutlu kazı, yükleme, bina yıkımı işlerinde olduğu kadar, derin siloların boşaltılmasında da kulanılabilmektedir. Ayrıca ekskavatörlerin konum değiştirmeden dönebilme yeteneği, bu makinaların oldukça yaygın ve verimli şekilde kullanılmasını mümkün kılmaktadır. Ekskavatörle gerçekleştirilecek verimli bir kazı için, kepçenin mümkün olduğu kadar full ya da full’e yakın miktarda malzemeyle dolması sağlanmalıdır. Eğer makinenin çalıştığı basamak boyu çok düşükse, makine kepçeyi tam doldurmaya çalışırken zaman kaybedecek ya da kepçe tam olarak dolmayacaktır. Eğer basamak gereğinden çok yüksekse, makinenin kazması için ve kepçeyi kaldırması için gereken süre uzayacaktır. Ekskavatörler çalışma alanlarına, yaptıkları iş çeşitliliğine ve birim maliyetindeki verimliliklerine göre çok farklı modellerde piyasaya sunulmaktadır.
