Kibbutz veya Kibutz İsrail’de ortaklaşa kullanılan yerleşim bölgelerine verilen isim. Kibbutz sistemi İsrail devletinin kuruluşunda önemli bir yere sahip. Ütopya olarak kolektif girişimlerle sosyalizm ve siyonizmi pratik bir şekilde bir araya getiren kibbutizm toplumu İsrail’e özgü bir deney olup tarihte gelmiş geçmiş en büyük ortaklaşa toplum hareketlerinden birisi. Sözcüğün çoğulu Kibbutzim olup, üye kişiye Kibbutznik deniyor. Ben de İsrail’de kaldığım 1.5 ay süresince bu ortak komün yaşam alanlarında kaldım. Kibutz sistemi 19. yüzyılın başında Saint Simon, Proudhon, Robert Owen ve Martin Buber gibi filozofların etkisi altında gelişti. İlk Kibbutz 1909 yılında kurulan Degania oldu. Geleneksel olarak tarım amaçlı başlayan sistem günümüzde endüstri ve yüksek teknoloji tesisleri de içeriyor. Bugün ortalama 1.000 nüfuslu 270 kadar topluluk var ki bu da İsrail nüfusunun %3’ünü oluşturuyor. Bir çok sosyalist yazar tarafından komünizme örnek olarak gösterilen bu kolektif çiftlikler, İsrail’in kurulmasında ve gelişmesinde rol alan devlet adamları kuşağının da yaşamlarının bir kısmını geçirdiği yerler olarak biliniyor. Kibbutz sistemi içerisinde yaşayan insanların çok büyük çoğunluğu sol partilere oy veriyor. İlk kez, 1905 Rusya devriminden sonra Ortadoğu’ya gelen Yahudi göçmenler tarafından kurulan kibutz, kelime anlamı “topluluk” olsa da uygulamada kolektif çiftlik anlamına geliyor. Özel mülkiyet yok; topluluğun ortak malı olan tarım arazilerinde ortak üretilen ürün paylaşılıyor; mutfak, çamaşırhane, çocuk bakımı da ortak. İsrail’in kuruluşu döneminde tarımsal ilk birikimin gerçekleştirildiği yerler olan topluluklar ilerleyen dönemde sanayinin de kuruluşunda rol oynamış, çeşitli sektörlerde üretim yapan fabrikalar kurulmuştu. Son yıllarda yeniden yapılanma adı altında özelleştirmeler hakim oldu. Kibbutzlar bugün İsrail’e göç eden yoksul Yahudilerin topluma adaptasyonu adı altında devlete yük olmamaları için çalıştırıldıkları yerler.
Üretimde kibbutizm “herkes kabiliyetine göre yardım etmelidir” ilkesine göre hareket eder. Tüketimde ise bu ilke herkesin ihtiyacına göre olmaktadır. Temel ihtiyaçlar merkezileşmiş yapılar yoluyla hazırlanan hizmetler tarzında yerine getirilir. Toplum üyeleri ev, elbise, yiyecek, ihtiyarlık ve hastalık anında gereken bakımı eşitlik esasına göre paylaşırlar. Ayrıca üyelerin özel ihtiyaçlarına yönelik imkanları da var. Bu ihtiyaçlar için ayrılan miktar, kibbutzun refah seviyesine ve kişisel bütçelere bağlı olarak değişiyor. Kibbutz aileleri ekonomik sorumluluklar taşımazlar. Çocuklarla ilgili ebeveynler kişisel sorumluluklar yüklenmezler. İnsanlar ilke olarak çocukların yetiştirilmesini ve eğitilmesini ortaklaşa yapar. Çocukların çoğu, eğitilmiş bakıcıların nezaretinde çocuk yuvalarında yaşarlar. Yaşları ilerledikçe gelişen gruplar içerisinde büyür ve demokratik ilkelere göre kendilerini örgütlerler. İlkokul eğitimi her toplulukta sağlanıyor. Orta dereceli okullar için birkaç kibbutzun bir araya gelerek oluşturduğu okullar var. Çocuklar 18 yaşına kadar 12 yıllık kesintisiz eğitime tabi tutuluyorlar.
