Türkçe’nin ilk ansiklopedisi, sözlüğü ve dil bilgisi kitabı olarak kabul edilen Divanü Lugati’t Türk’te de yer alan, Orta Asya mutfak kültürünün vazgeçilmez yemeği olarak görülen tutmaç, bugün de Türk coğrafyasında sevilerek tüketilmeye devam ediliyor. Kaşgarlı Mahmut’un ünlü eserinde tutmaç yemeğinin ortaya çıkışı Zülkarneyn’in de geçtiği bir efsaneye dayandırılır. Efsaneye göre tutmaç Zülkarneyn’in yaptırmış olduğu azıklardan birisi. Zülkarneyn karanlıklardan çıkarken “bizi tutma aç” şeklinde bir yakarıştan sonra bilginlerle konuşuyor ve yemeğin yapılması talimatını veriyor. Orta Asya’dan Anadolu Selçuklularına, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e kadar asırlardır yapılan bu geleneksel yemek diğer Türk toplulukları ve dünyaya tanıtılmıştır. Tutmaç, Divanü Lugati’t Türk’ün yanı sıra kendisine Kıpçak Lugatı’nda da yer bulmuştur. Tutmaç adı aynı zamanda Erzurum (Oltu), Sivas ve Van (Gürpınar)’da bulunan bazı köylere isim olarak da verilmiştir. Bir nevi “erişte aşı” olarak yüzyıllardır tüketilen tutmaç mitolojik bir Türk yemeği olarak tanımlanmakta ve insanın yüzüne canlılık ve renk vermesiyle bilinmektedir. İlk yapıldığı halinde yufka gibi açılan ve baklava şeklinde kesilen hamura doğranmış et parçaları konuluyor uçları kapatılıyordu. Ardından kurutularak göç esnasında tüketiliyordu. Bu şekilde vitamin değerini koruyarak uzun süre tüketilmesi sağlanıyordu. Kurutulan tutmaç, yemek yapılacağı zaman kaynar suda haşlanıp süzülüyor, ardından yoğurdun içine sarımsak ve sirke konulduktan sonra tutmaca dökülerek afiyetle yeniyordu. Şimdi ise genel olarak etsiz tarifler tercih ediliyor diyebiliriz.
